علی فتوتی
موزه عکس «فوآم» (Foam) در شهر آمستردام، در هلند از ۱ فروردین (۲۱ مارس) میزبان نمایشگاهی با عنوان «قلعه» است. این نمایشگاه مجموعه‌ای از عکس‌های کاوه گلستان، عکاس و مستندساز فقید ایرانی است و همزمان با یازدهمین سالگرد درگذشت او برگزار می‌شود.
«قلعه»؛ نمایشگاه عکس‌های کاوه گلستان در موزه عکس «فوآم» در آمستردام
عکاسان حرفه‌ای و علاقه‌مندان به هنر عکاسی، موزه فوآم در هلند را به عنوان یک مرکز هنری معیار برای هنر عکاسی می‌شناسند. مجله تخصصی چاپی و محتوای آنلاین این مجموعه نیز به معرفی آثار عکاسان حرفه‌ای و آماتور از سراسر دنیا اختصاص دارد.
نمایشگاه «قلعه» که قرار است تا ۱۴ اردیبهشت (۴ مه) سال جاری ادامه پیدا کند، ۴۵ عکس از مجموعه «شهر نو» را شامل می‌شود که حاصل عکاسی کاوه گلستان طی سال‌های ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۶ در محله شهر نو در جنوب تهران و زنان تن‌فروشان ساکن آن است.
«شهرنو» تهران و پیشینه‌اش
کاوه گلستان، مجموعه «قلعه»
«شهر نو» یا «قلعه» تا پیش از انقلاب ۵۷ نام محله‌ای در جنوب تهران بود که مجموعه‌ای از روسپی‌خانه‌ها را شامل می‌شد. این محله با نام‌های «قلعه زاهدی»، «قلعه خاموشان»، «محله جمشید» و «گمرک» شناخته می‌شد و زنان آن را «ساکنان محله غم» نیز می‌گفتند. در اوایل حکومت رضاشاه فردی که به نام زال ممد شهرت یافته بود با آوردن برخی زنان از جاهای دور و نزدیک، این محله را به کانون روسپی‌گری تبدیل کرد. در آن زمان، رضاشاه در صدد جمع‌آوری روسپی‌ها برآمد و باروی قلعه تخریب شد و در نتیجه آنجا محله‌ای از شهر شد. چندی بعد شخصی به نام ارباب جمشید هزینه احداث ده‌ها خانه به منظور اسکان زنان بی‌سرپرست را در آن منطقه به عهده گرفت و به منظور تأمین مخارج آنان چند باب مغازه نیز در این منطقه احداث کرد و محله رسماً به عنوان «محله جمشید» نامگذاری شد. احداث خانه‌های جدید، وسیع و آسفالت دو خیابان جدید باعث شد که محله جمشید به اسم «شهر نو» معروف شود. در خلال سال ۴۶ تا ۴۷ خورشیدی، در حدود ۱۵۰۰ زن در شهرنو زندگی می‌کردند که به طور کنترل شده موظف به مراجعه هفتگی به درمانگاه و آزمایش خون به صورت هر شش ماه یکبار بودند.
این مکان در مردادماه سال ۵۸ خورشیدی برای همیشه از میان رفت. بعد‌ها در این محل پارکی به نام پارک رازی ساخته شد و اکنون پارک و فرهنگسرای رازی، در محدوده شهرنو و خیابان جمشید ساخته شده و خیابان جمشید به‌طور کامل از نقشه تهران حذف شده است.
رمان «طوطی»، نوشته زکریا هاشمی و کتاب تحقیقی «شهرنو» نوشته محمود زندمقدم، از جمله آثار مستند با روایتی داستان‌گونه درباره «قلعه» و ساکنین آن است. اما به گواه بسیاری از کار‌شناسان تاریخ معاصر، عکس‌های کاوه گلستان از فضا‌های درونی قلعه و پرتره‌هایی، که او از روسپیان ساکن آن محل تهیه کرده بود، به عنوان ارزشمند‌ترین و منحصر به فرد‌ترین اسناد مرتبط با زندگی شهری در جنوب تهران معاصر به شمار می‌رود.
روسپی و کارگر و مجنون
کاوه گلستان، مجموعه «قلعه»
مجموعه عکس‌های گلستان از شهر نو نخستین بار در سال ۱۳۵۶ در روزنامه آیندگان چاپ شد. چندی بعد این عکس‌ها در قالب یک نمایشگاه با عنوان «از روسپی و کارگر و مجنون» در دانشگاه تهران به نمایش درآمد که دو هفته بعد از گشایش تعطیل شد. مجموعه عکس‌های نمایشگاه آمستردام پس از ۳۵ سال، برای نخستین بار است که به نمایش گذاشته می‌شود.
کاوه گلستان در گفت‌وگویی که در روزنامه‌های پیش از انقلاب منتشر شده، درباره چگونگی گرفتن این عکس‌ها گفته است: «برای گرفتن این عکس‌ها در روسپی‌خانه امکان کار مخفیانه با دوربین نبود. از سویی مأمورین انتظامی بنابر وظیفه از گرفتن عکس در این محدوده ممانعت می‌کنند، و از سوی دیگر باج‌خور‌ها و کارچاق‌کن‌ها موی دماغ عکاس می‌شوند. ناچار شدم که مدتی تقریباً طولانی با روسپیان طرح آشنایی ببندم و از این جهت اعتماد آنان را جلب کنم تا این‌که بتوانم کار مثبتی انجام بدهم. من برای آن‌ها احترام زیادی قائلم و همین احترام کلید رابطه با آنان بود. هیچ‌کس نیست که با آن‌ها حرف بزند. اما باید بدانیم که این‌ها در برابر کوچک‌ترین رابطه صادقانه‌ای بغضشان می‌ترکد.»
کاوه گلستان و نمایشگاهش در موزه فوآم
تمامی عکس‌های مجموعه گلستان به صورت سیاه و سفید و به‌دور از کلیشه‌های اروتیک در نگاتیوهای دوربین عکاس ثبت شده‌اند. چهره‌هایی غم‌بار و بدون لبخند، که با نگاهی خیره به مخاطب گویی غم بزرگی را فریاد می‌زنند.
در این نمایشگاه تعدادی از دست‌نوشته‌ها، بریده‌های روزنامه و فایل‌های صوتی و تصویری مرتبط با کار کاوه گلستان درباره شهرنو نیز در کنار عکس‌ها به نمایش درآمده است.
چاپ عکس‌های گلستان از رویدادهای انقلاب ۵۷ ایران و جنگ هشت ساله ایران و عراق در بسیاری از مطبوعات معتبر بین‌المللی، نامش را در میان خبرنگار-عکاسان بین‌المللی به نامی آشنا تبدیل کرده است. او در سال ۱۹۹۷ به دلیل آشکار کردن سرنوشت کودکانی که در یک یتیم‌خانه تحت شرایط بی‌رحمانه‌ای نگهداری می‌شدند به زندان محکوم و برای مدتی از کار روزنامه‌نگاری محروم شد.
کاوه گلستان در ۱۳ فروردین ۱۳۸۲ در ۵۳ سالگی هنگام انجام مأموریت تصویربرداری برای شبکه خبری بی‌بی‌سی در خط مقدم جنگ در شهر مرزی کفری در ۱۳۰ کیلومتری کرکوک در کردستان عراق، بر اثر انفجار مین کشته شد.
گالری عکس