لیلا سیف
همزمان با آغاز قرن بیست و یکم، دبی با مراکز تفریحی، هتل‌های لوکس و آسمان‌خراش‌های تجاری تازه‌سازش، معرف سیمایی جدید از «شهر عربی» بوده است؛ سیمایی متفاوت از شهرهای کهنی همچون بیروت، بغداد، دمشق و قاهره، سیمایی که قبل از هر چیز به گفته فرانک گری (معمار مشهور آمریکایی) با «فقدان پس‌زمینه» می‌توان آن را شناسایی کرد. مثل این است که شهر در کاغذ سفید بیابان و در یک خلأ مطلق آفریده شده باشد؛ نه فقط در خلأ تاریخ، که در خلأ هر سنت هنری، ادبی و فکری. این همان تصویر آشنای ایرانی‌ها از دبی است؛ شهری بدون گذشته، و مکانی ایده‌آل برای تفریح و خرید.
مارگارت آتوود، ابراهیم نصرالله، آندری کورکف، راشل بیلینگتون، یوجن شولگن، رجاء الصانع و محمد المور در سومین جشنواره‌ی ادبیات هواپیمایی امارات در ۲۰۱۱
همه‌ی ماجرای دبی اما به مراکز خرید و تورهای تفریحی آن ختم نمی‌شود. درست زمانی که دود و غبار جنگ‌های فرقه‌ای بر بغداد و دمشق سایه افکنده، دبی در صدد است به پایتخت فرهنگی جهان عرب بدل شود. در دهه‌ی گذشته، امارات متحده‌ی عربی سرمایه‌گذاری زیادی در بخش فرهنگ، هنر و ادبیات کرده است که ملموس‌ترین تجلی آن را از قضا در معماری شهری و به ویژه در دبی می‌توان دید.
یکی از جدی‌ترین تلاش‌های صورت گرفته برای جبران خلأ فرهنگی دبی، برگزاری جشنواره‌ی ادبی بین‌المللی هواپیمایی امارات در هشت سال گذشته بوده است. حالا اما نوبت به «ترجمه» رسیده است: از سال ۲۰۱۶، دبی میزبان کنفراسی بین‌المللی و سالانه با موضوع ترجمه خواهد بود.
هویت‌یابی از طریق ترجمه
اولین کنفرانس بین‌المللی ترجمه در دبی
بنیاد ادبیات امارات متحده‌ی عربی با همکاری شورای اجرایی دبی، از ۲۰ تا ۲۲ اکتبر کنفرانس ترجمه را همزمان با جشن «برنامه‌ی ملی مطالعه» امارات در دبی برگزار خواهد کرد. کنفرانسی دانشگاهی، اما با بخش‌های جنبی تفریحی، که به نقل از برگزارکنندگان آن، وعده‌ای است برای بازیابی هویت به میانجی ترجمه و ظرافت‌ها و پیچیدگی‌های آن: وعده‌ای و البته دعوتی همگانی.
این کنفرانس که برنامه‌های آن به دو زبان انگلیسی و عربی برگزار خواهد شد، در اولین دوره‌ی خود پذیرای ۲۲ مهمان، از جمله احلام مستغانمی، نویسنده‌ی مشهور دنیای عرب و مترجمش نانسی رابرتز خواهد بود. قرار بر این است که در سال‌های آتی، علاوه بر عربی و انگلیسی، هرسال بر یک زبان مهمان نیز تمرکز شود.
بررسی زبان نشانه‌ای عرب، جستجوی راه‌های معرفی فرهنگ عرب و خلاقیت‌های نوشتاری آن به جهان، گسترش حوزه‌ی دسترسی ادبیات عرب از طریق ترجمه، توسعه‌ی ترجمه در امارات متحده عربی از جمله محورهای کنفرانس است. جلساتی در مورد امور ترجمه‌ناپذیر از جمله ضرب‌المثل‌ها برگزار خواهد شد. بخشی از این کنفرانس نیز تحت عنوان «مترجم گوگل و خوشی‌های دیگر» به تأثیر انکارناشدنی تکنولوژی بر دنیای امروز ترجمه و مترجمان اختصاص خواهد داشت. برنامه‌های گسترده‌ای نیز برای دانشجویان در این دو روز تدارک دیده شده است.
دبی، پایتخت تازه ادبیات عرب؟
تا قبل از اهدای جایزه‌ی نوبل به نجیب محفوظ در سال ۱۹۸۸، برای بسیاری در جهان معنای ادبیات عرب، به «شب‌های عربی» (هزار و یک شب) خلاصه می‌شد. در کمتر از ۳۰ سال اما بازار جهانی کتاب پر شده است از رمان‌ها و اشعار عربی نویسندگان مصری، سوری، الجزایری و…. با تأخیری بیست ساله، حالا شیوخ عرب کشورهای خلیج فارس نیز اهمیت ادبیات را دریافته‌اند.
در حاشیه‌ی جنوبی خلیج فارس، زنی زندگی می‌کند که رؤیایش انتقال پایتخت ادبیات عرب از قاهره و دمشق به دیی است: ایزوبل ابوالهول، که پس از فارغ‌التحصیلی از دانشگاه کمبریج از سال ۱۹۶۸ در دبی اقامت گزیده و اکنون مدیر بنیاد ادبیات امارات، یکی از مؤسسان فروشگاه‌های کتاب زنجیره‌ای المجرودی، و بنیانگذار جشنواره‌ی ادبیات هواپیمایی امارات است. ایزوبل ابوالهول، در این رؤیای جاه‌طالبانه، یعنی تبدیل دبی به پایتخت ادبی اعراب، قبل ازهر چیز به حمایت و سرمایه‌ی شیخ محمد بن راشد آل مکتوم، امیر و معمار نوین دبی پشتگرم است.
جشنواره‌ای ادبیات هواپیمایی امارات، که از ۲۰۰۹ سالانه در دبی برگزار می‌شود، بدون شک امروز یکی از بزرگترین گردهم‌آیی‌های ادبی خاورمیانه است. در سال ۲۰۱۶ بیش از ۱۵۰ نویسنده به مدت دو هفته در این جشنواره شرکت کردند؛ نویسندگانی از جمله سیمون آرمیتاژ، سعود السنعوسی، لورن چایلد، آن کلویز، کارول آن دافی، لیسا فاکنر، آنچی مین، آنتونی هورویتز، جان جولیوس نورویچ و…